II. Yargılama usulü
II. Yargılama usulü
Madde 284 - Soybağına ilişkin davalarda, aşağıdaki kurallar saklı kalmak kaydıyla Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu1 uygulanır:
1. Hâkim maddî olguları re’sen araştırır ve kanıtları serbestçe takdir eder.
2. Taraflar ve üçüncü kişiler, soybağının belirlenmesinde zorunlu olan ve sağlıkları yönünden tehlike yaratmayan araştırma ve incelemelere rıza göstermekle yükümlüdürler. Davalı, hâkimin öngördüğü araştırma ve incelemeye rıza göstermezse, hâkim, durum ve koşullara göre bundan beklenen sonucu, onun aleyhine doğmuş sayabilir.
I-) Yargı Kararları:
1-) Y. 2. HD, T: 12.03.2009, E: 2007/18062, K: 2009/4443:
“… Soybağına ilişkin davalarda hâkim, maddi olguları re’sen (kendiliğinden) araştırır ve kanıtları serbestçe takdir eder (TMK. m. 282, 284). Bu tür davalarda davalının davayı kabulü tek başına sonuç doğurmaz. İrs ve soybağı ilişkisinin, kuşkuya yer bırakmayacak nispette açığa çıkarılması halinde dava kabul edilebilir. Bu konuda tekniğin ve tıbbın tüm imkanlarından yararlanılmalıdır. Taraflar ve üçüncü kişiler, soybağının belirlenmesinde zorunlu olan ve sağlıkları bakımından tehlike yaratmayan araştırma ve incelemelere rıza göstermekle yükümlüdürler (TMK. m. 284/1-2).
Mahkemece çocuk ile ana ve babanın kan grupları tespit edilmediği gibi, hiçbir tıbbi araştırma ve inceleme de yaptırılmamıştır.
Mahkemece yapılacak iş; çocuk ile ana ve davacının kan grupları belirlenerek DNA analiz ve tiplemeleri yaptırılarak, genetik inceleme sonucu davacının baba olup olmadığı tıbben belirlenmeli, bu konuda Adli Tıp Kurumu’ndan rapor alınmalı ve tüm deliller birlikte değerlendirilerek hasıl olacak sonuç uyarınca karar verilmelidir. Eksik inceleme ile hüküm kurulması usul ve yasaya aykırıdır …”
2-) Y. 2. HD, T: 22.10.2007, E: 2006/19367, K: 2007/14093:
“… Kamu düzenine ilişkin olan bu tür davalarda, Türk Medeni Kanununun 284. maddesinde belirtilen koşullar saklı kalmak kaydıyla, Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu uygulanır (TMK. 284/1). Anılan madde uyarınca, hakim maddi olguları re’sen araştırır ve kanıtları serbestçe takdir eder. Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanununun 415. maddesinin 1 ve 2. fıkraları uyarınca da, hakim tarafından re’sen yapılması emredilen işlemin gerektirdiği masrafın, iki taraftan birinin veya her ikisinin ödemesine karar verilir. Tayin olunan süre içinde masrafın yatırılmaması halinde ise, ilerde haksız çıkandan alınmak üzere Devlet hazinesinden karşılanmasına karar verilebilir.
Türk Medeni Kanununun 284/2. maddesi, araştırma ve incelemeye rıza gösterme yükümlülüğüne ilişkindir. Davalının, soybağının belirlenmesinde zorunlu olan DNA. test masrafı … TL.’ yi yatırdığı, ek masrafı yatırmaması nedeniyle, davanın kabulüne karar verildiği anlaşılmıştır. Davalının DNA. incelemesine karşı koyması söz konusu değildir.
Belirtilen bu yönler üzerinde durulmadan, yasa maddesinin hatalı yorumu sonucu, eksik araştırma ve inceleme ile yazılı şekilde hüküm kurulması usul ve yasaya aykırı bulunmuştur. …”
3-) Y. 2. HD, T: 13.06.2005, E: 2005/6179, K: 2005/9092:
“… Anne ile çocuk arasında yarar çatışması bulunması nedeniyle çocuğa kayyım atanmıştır. Gerekli testlerin yapılması konusunda kayyıma gerekli uyarı yapılmadan, eksik inceleme ile yazılı şekilde hüküm kurulması usul ve yasaya aykırı olup bozma nedenidir …”
II-) Türk Kanunu Medenîsi:
Hükmün Türk Kanunu Medenîsi’nde bir karşılığı bulunmamaktadır.
III-) Madde Gerekçesi:
Bu hüküm de, kamu düzeni ile yakından ilgili olan soybağı davalarının yargılama usulü konusunda özel hükümler koymak ihtiyacını hisseden İsviçre Medenî Kanununun 1976 tarihli değişikliğinden (m.254) esinlenilerek kaleme alınmıştır. Maddede, soybağı davalarındaki yargılama usulünün prensip olarak Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanununa tâbi kılınması, ancak bu davaların özelliği gereği, iki hususun özel olarak düzenlenmesi uygun görülmüştür. Böylece, hâkimin, soybağı davalarında, maddî olguları re’sen araştıracağı ve kanıtları serbestçe değerlendireceği (takdir edeceği) ve taraflar ile üçüncü kişilerin, soybağının belirlenmesi için zorunlu olan ve sağlıkları yönünden tehlike yaratmayan araştırma ve incelemelere katılmakla zorunlu oldukları hususu, bir kanun hükmü olarak kurallaştırılmak istenmiştir. Ayrıca maddede, davalının, hâkimin öngördüğü araştırma ve incelemeye rıza göstermediği durumlarda, hâkimin durum ve koşullara göre beklenen sonucun, davalı aleyhine doğmuş sayabileceği öngörülmüştür.
IV-) Kaynak İsviçre Medenî Kanunu:
1-) ZGB:
II. Verfahren
Art. 254
Das Verfahren zur Feststellung oder Anfechtung des Kindesverhältnisses wird durch das kantonale Prozessrecht geordnet unter Vorbehalt folgender Vorschriften:
1. Das Gericht erforscht den Sachverhalt von Amtes wegen und würdigt die Beweise nach freier Überzeugung.
2. Die Parteien und Dritte haben an Untersuchungen mitzuwirken, die zur Aufklärung der Abstammung nötig und ohne Gefahr für die Gesundheit sind.
2-) CCS:
II. Procédure
Art. 254
La procédure de constatation ou de contestation de la filiation est réglée par le droit cantonal, sous les réserves suivantes:
1. Le juge examine d’office les faits et apprécie librement les preuves;
2. Les parties et les tiers sont tenus de prêter leur concours aux expertises qui sont nécessaires pour élucider la filiation et qui peuvent leur être imposées sans danger pour leur santé.
Not: İsviçre Medenî Kanunu’nun 254. maddesi 19.12.2008 tarihli Federal Kanun ile 01.01.2011 itibariyle yürürlükten kaldırılmıştır.
1 1086 sayılı Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu’nun yerini 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu almıştır (RG. 04.02.2011; S: 27836). Ayrıca yeni Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun “soybağı tespiti için inceleme” kenar başlığını taşıyan 292. maddesinde şu hükme yer verilmiştir. “(1) Uyuşmazlığın çözümü bakımından zorunlu ve bilimsel verilere uygun olmak, ayrıca sağlık yönünden bir tehlike oluşturmamak şartıyla, herkes, soybağının tespiti amacıyla vücudundan kan veya doku alınmasına katlanmak zorundadır. Haklı bir sebep olmaksızın bu zorunluluğa uyulmaması hâlinde, hâkim incelemenin zor kullanılarak yapılmasına karar verir. (2) Üçüncü kişi tanıklıktan çekinme hakkı bulunduğunu ileri sürerek bu yükümlülükten kaçınamaz.”