I. Sebepleri
Dördüncü Ayırım 1
Batıl Olan Evlenmeler
A. Mutlak butlan
I. Sebepleri
Madde 145 - Aşağıdaki hâllerde evlenme mutlak butlanla batıldır:
1. Eşlerden birinin evlenme sırasında evli bulunması,
2. Eşlerden birinin evlenme sırasında sürekli bir sebeple ayırt etme gücünden yoksun bulunması,
3. Eşlerden birinde evlenmeye engel olacak derecede akıl hastalığı bulunması,
4. Eşler arasında evlenmeye engel olacak derecede hısımlığın bulunması.
I-) Yargı Kararları:
1-) Y. 2. HD, T: 22.09.2003, E: 2003/10725, K: 2003/11831:
“… Medeni Kanunun 145/2. maddesi; evlenme sırasında eşlerden birinin sürekli bir sebeple ayırt etme gücünün yoksun bulunması, 3. bendi de eşlerden birinin evlenmeye engel olacak derecede akıl hastası olması halinde evlenmenin mutlak butlanla batıl olacağını hükme bağlamıştır. Kısıtlı ile davalı 26.10.1994’t(e) evlenmişlerdir. Mahkemece, vesayet, daha önceki boşanma ayrıca ceza mahkemesindeki dosya istenilip, davacının evlenme sırasında ayırt etme gücüne sahip bulunup bulunmadığı, yine bu tarihte evlenmeye engel akıl hastası olup olmadığına dair adli tıptan ek rapor alınıp sonucu uyarınca karar verilmesi gerekir. …”
2-) Y. 2. HD, T: 23.01.2003, E: 2002/15064, K: 2003/917:
“... Olayda, evlenme 3.4.1996 tarihinde gerçekleşmiştir. Mahkemece hükme esas alınan E. Numune Hastanesinin 8.8.1996 tarihindeki muayene sonucu verdiği Sağlık Kurulu Raporunda, evlenenlerden kadında tesbit edilen kronik psikoz hastalığının, evlenmeye engel olacak nitelik ve derecede olup olmadığı belirtilmediği gibi, hastalığın evlenme tarihinde var olup olmadığına ilişkin de bir açıklama bulunmamaktadır. Rapor eksik ve hükme esas alınacak yeterlikte değildir. O halde mahkemece yapılacak iş, davalı Yosma’nın Eğitim ve Araştırma Hastanesine sevkinin sağlanarak, hastanece gerekli görüldüğü takdirde müşahade altına da alınmak suretiyle muayenesinin yapılması ve evlenme tarihinde evlenmeye engel olacak derecede bir akıl hastalığının bulunup bulunmadığının resmî sağlık kurulu raporu ile saptanması ve hâsıl olacak sonucu uyarınca karar verilmesinden ibarettir. …”
II-) Türk Kanunu Medenîsi:
A MUTLAK BUTLAN SEBEPLERİ
I. Şartları
Madde 112
Aşağıdaki hallerde evlenme batıldır:
1- Karı kocadan biri evlenme merasiminin icrası zamanında evli ise,
2- Karı kocadan biri evlenme merasiminin icrası zamanında bir akıl hastalığı veya daimî bir sebep neticesi mümeyyiz değilse,
3- Karı koca arasında kanunen memnu bir derecede kan veya sıhriyet hısımlığı varsa.
III-) Madde Gerekçesi:
Yürürlükteki Kanunun 112 nci maddesini karşılamaktadır.
Maddenin konu ve kenar başlıkları “A. Mutlak Butlan” “I. Sebepleri” şeklinde değiştirilmiştir.
Maddenin (2) numaralı bendindeki “akıl hastalığı veya daimî bir sebep neticesi mümeyyiz” olmama hâli iki ayrı bent hâline getirilmiştir. Maddenin (2) numaralı bendinde “sürekli bir sebeple ayırt etme gücünden yoksunluk”; (4) numaralı bendinde ise “evlenmeye engel olacak derecede akıl hastalığı” hâli kaleme alınmıştır. Bu yolla herhangi bir akıl hastalığının değil, ancak “evlenmeye engel olacak derecedeki” akıl hastalığı evliliğin butlanı sebebi sayılmıştır.
IV-) Kaynak İsviçre Medenî Kanunu:
1-) ZGB:
B. Unbefristete Ungültigkeit
I. Gründe
Art. 105
Ein Ungültigkeitsgrund liegt vor, wenn:
1. zur Zeit der Eheschliessung einer der Ehegatten bereits verheiratet ist und die frühere Ehe nicht durch Scheidung oder Tod des Partners aufgelöst worden ist;
2. zur Zeit der Eheschliessung einer der Ehegatten nicht urteilsfähig ist und seither nicht wieder urteilsfähig geworden ist;
3. die Eheschliessung infolge Verwandtschaft oder Stifkindverhältnis unter den Ehegatten verboten ist.
2-) CCS:
B. Causes absolues
I. Cas
Art. 105
Le mariage doit être annulé:
1. lorsqu’un des époux était déjà marié au moment de la célébration et que le précédent mariage n’a pas été dissous par le divorce ou par le décès de son conjoint;
2. lorsqu’un des époux était incapable de discernement au moment de la célébration et qu’il n’a pas recouvré la capacité de discernement depuis lors;
3. lorsque le mariage était prohibé en raison de la nature d’un lien de parenté ou d’alliance de conjoint.
Not 1: Fransızca metinde maddenin kenar başlığında “mutlak sebepler” ifadesine Almanca metinde ise “süresiz geçersizlik” ifadesine yer verildiği görülmektedir. Türk Medenî Kanunu’ndaki “mutlak butlan sebepleri” şeklindeki ifade Fransızca metindeki ifadeye daha yakındır.
Not 2: Her iki hüküm karşılaştırıldığında iki farklılık dikkati çekmektedir. Bunlardan birincisi şudur: İsviçe Medeni Kanunu evlenecek kişilerden birinin evlenmeye engel teşkil edecek derecede bir akıl hastalığına yakalanmış olmasını bir mutlak butlan sebebi olarak kabul etmemiştir. İkinci temel farklılık ise şudur: İsviçre Medenî Kanunu’nun 16.12.2005 tarihli Federal Kanun ile 01.01.2008 itibariyle eklenen 105. maddesinin 4. bendine göre eşlerden birinin gerçekte bir evlilik birliği kurmayı istemeyip, evlenmeyi vatandaşlığa kabul ve oturma iznine ilişkin hükümleri dolanmak maksadı ile arzuladığı hallerde evlenme yine mutlak butlanla sakat olacaktır.
Ayrıca, İsviçre Medenî Kanunu’nun 105. maddesinin 3. bendinin 18.06.2004 tarihli Federal Kanun ile 01.01.2006 itibariyle değişikliğe uğradığını da belirtmek gerekir.
Bu başlık altında dikkati çeken bir diğer husus da şudur. İsviçre Medenî Kanunu’nun aile hukuku kitabının “evliliğin iptali” başlığını taşıyan IV. ayrımında 104. maddeye yer verilmiş ve bu hüküm bir evlendirme memuru huzurunda kurulan bir evlilik ilişkisinin ancak bu ayrımda belirlenen nedenlerle iptal edilebileceğini kabul etmiştir. Anılan hüküm Türk Medeni Kanunu’na alınmamıştır. Bununla birlikte Türk doktrininde de evlenmenin iptali sebeplerinin kanunda sayılanlarla sınırlı olduğu kabul edilmiştir.
1 Dördüncü Ayırım Türk Kanunu Medenîsi’nde “Dördüncü Fasıl / Bâtıl Olan Evlenmeler” şeklinde idi.