Madde 112

F. Yönetimin, amacın ve malların değiştirilmesi

I. Yönetimin değiştirilmesi

Madde 112 - Haklı sebepler varsa mahkeme, vakfın yönetim organı veya denetim makamının istemi üzerine diğerinin yazılı görüşünü aldıktan sonra vakfın örgütünü, yönetimini ve işleyişini değiştirebilir.

Mahkeme, denetim makamının başvurusu üzerine, “ … ” I duruşma yaparak yöneticileri görevden alabilir ve vakıf senedinde başka bir hüküm yoksa yenisini seçebilir.

I-) Anayasa Mahkemesi Kararı: 

Hükmün 2. fıkrasında yer alan “ ... tüzükte gösterilen sebeplerle ... ” ibaresi, Anayasa Mahkemesi’nin T: 27.11.2007, E: 2002/162, K: 2007/89 sayılı kararı ile iptal edilmiştir:

“… 3.12.2001 günlü, 4722 sayılı Türk Medeni Kanununun Yürürlüğü ve Uygulama Şekli Hakkında Kanun’un 22. maddesinde 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’ nda öngörülen tüzük ve yönetmeliklerin çıkartılması ya da eski kanuna göre çıkartılmış olanların değiştirilmesine kadar Türk Medeni Kanunu’na aykırı olmayan hükümlerinin uygulanacağı öngörülmektedir. İtiraz konusu kuralın atıfta bulunduğu tüzük, 21.8.1970 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan Türk Medeni Kanunu Hükümlerine Göre Kurulan Vakıflar Hakkında Tüzük’tür. Bu Tüzüğün 23. Maddesine göre yöneticilerin görevden alınması amacıyla dava açma yetkisi, denetim makamı olan Vakıflar Genel Müdürlüğü’ nündür.

Anayasa’nın 33. maddesinin dördüncü fıkrasında dernek kurma hürriyetinin kullanılmasında uygulanacak şekil, şart ve usuller kanunda gösterilir denilmektedir. Buna göre derneklerin organlarının oluşumunun, görevden alınmasının, seçiminin, faaliyet esas ve usullerinin kanunla düzenleneceği açıktır. Maddenin son fıkrasında bu hükümlerin vakıflarla ilgili olarak da uygulanacağı öngörüldüğünden, iptali istenen kuralda vakıf yöneticilerinin görevden alınma nedenlerinin yasa yerine tüzüğe bırakılması Anayasa’ya aykırılık oluşturur.

Açıklanan nedenlerle itiraz konusu ibare Anayasa’nın 33. maddesine aykırıdır; iptali gerekir …” (RG. 26.01.2008; S: 26768).

II-) Yargı Kararları:

1-) Y. 18. HD, T: 14.10.2010, E: 2010/11264, K: 2010/13172:

“… 4721 Sayılı Türk Medeni Kanununun 112. maddesinin ikinci fıkrasında ve 5737 Sayılı Vakıflar Kanununun 10. maddesinde, vakıf yöneticilerinin ancak mahkeme kararı ile görevlerinden alınabileceği hükme bağlanmış iken, tesciline karar verilen vakfa ait senedin 9. maddesinin son fıkrasında, mütevelli heyetin, mahkemenin vereceği azil kararını beklemeden yönetim kurulu başkan ve üyelerini görevden alabileceklerine ilişkin düzenlemenin tescili … doğru görülmemiştir. … “

2-) Y. 18. HD, T: 23.12.2008, E: 2008/2701, K: 2008/13078:

“… Davada, Ş ... bank T.A.Ş. Personeli Sosyal Sigorta Sandığı Vakfı’nın 10.04.2006 tarihli Genel Kurul toplantısının ve bu toplantıda alınan kararların iptali istenilmiş, mahkemece davanın reddine karar verilmiştir. …

İptali istenilen genel kurul toplantısında mevcut yönetim kurulu üyelerinin görev sürelerinin sona erdirilmesi ve yeni yönetim kurulunun seçimi ile ilgili kararın 5 numaralı bendi yönünden yapılan incelemede:

Ş ... bank Türk Anonim Şirketi Personeli Sosyal Sigorta Sandığı Vakfı senedinin 20. maddesinde, yönetim kurulu başkan ve üyelerinin görev süresinin 3 yıl olduğu, asıl üyelerden ayrılanların yerine, aldıkları oy sırası ile yedek üyelerin yönetim kurulu üyesi olacakları, bu 3 yıllık görev süresi içinde boşalan asıl ve yedek üyeliklere boşalmayı izleyen ilk genel kurul toplantısında yenilerinin seçileceği öngörülmektedir. 4721 sayılı Türk Medeni Yasası’nın vakıflarla ilgili olup ‘yönetimin değiştirilmesi’ başlıklı 112. maddesi hükmü uyarınca da haklı sebepler varsa ancak mahkeme vakfın yönetim organı veya denetim makamının istemi üzerine diğerinin yazılı görüşünü aldıktan sonra vakfın örgütünü, yönetimini ve işleyişini değiştirebilir.

Somut olayda, genel kurul toplantısının yapıldığı 10.04.2006 tarihi itibariyle vakfın yönetim kurulunda görev alan üyelerin vakıf senedinin 20. maddesinde öngörülen 3 yıllık görev sürelerinin dolmadığı anlaşılmaktadır. Bu durum karşısında genel kurulun bu yönetimi değiştirmesine karar veremeyeceği gibi, mevcut yönetimin değiştirilmesi için haklı nedenlerin varlığı durumunda bile doğrudan değiştirme yetkilerinin olmadığı, bu yetki ve görevin yukarıda değinilen Türk Medeni Yasası’ nın 112. maddesi hükmü gereğince mahkemeye ilişkin olduğu, … vakıf genel kurulunun 10.04.2006 tarihli toplantısında vakıf yöneticilerinin görevinin sona ermesi ve yeni yönetim kurulunun seçilmesi konusundaki 5 numaralı bendinin usul ve yasaya aykırı olması nedeniyle iptaline karar verilmesi gerektiğinin düşünülmemesi doğru görülmemiştir. …”

3-) Y. 18. HD, T: 14.10.2008, E: 2008/6679, K: 2008/10384:

“… Vakıf yöneticilerinin görevden alınmaları istemli davanın vakıf tüzel kişiliği ile görevden alınmaları istenilen yöneticilere yöneltilmesi gerekmektedir. Buna göre azilleri istenilen yöneticilerin de yöntemince davaya katılmaları sağlanmadan bu davaya bakılıp hüküm kurulmuş olması doğru görülmemiştir. …”

4-) Y. 18. HD, T: 18.10.2004, E: 2004/7501, K: 2004/7340:

“… Vakıf idarecilerinin görevlerinden uzaklaştırılmalarına ilişkin Türk Medeni Kanunun 112. ve Türk Medeni Kanunu Hükümlerine Göre Kurulan Vakıflar Hakkında Tüzüğün 23. maddelerinde, mahkemelerce yöneticilerin görevden “uzaklaştırılabileceği” ya da görevden “alınabileceği” belirtilmek suretiyle, bu konuda hakimlere takdir hakkı tanındığına işaret edilmiştir. Şu halde, hakimin yöneticilerin her eylemini ayrı ayrı takdir etmesi, olayın oluş biçimi, aykırılığın niteliği, aykırılıkta ısrar, iyiniyet, ölçülülük, eylem-yaptırım dengesi gibi unsurları dikkate alması gerekir.

Somut olayda; davalı vakıf idarecilerinin, vakfa ait bilgi işlem formu ile yine vakfa ait adres, telefon ve faks numaralarını vakıf yöneticilerinin isim ve adreslerini içeren bilgileri yapılan tebligata rağmen Vakıflar Genel Müdürlüğüne göndermedikleri ileri sürülerek görevden alınmaları istenmiş ise de; dosya kapsamından ve bilirkişi raporundan söz konusu tebligatın doğrudan doğruya görevden alınması istenilen yöneticilere tebliğ edilmediği, tebligat yapılan Sedat A.’ın kimliğinin belirlenmediği ayrıca davalı vakıftan istenilen ve yerine getirilmeyen konuda uyarı yapılmadığı, daha sonra davacı idare müfettişi tarafından davalı vakfın normal teftişinin yapıldığı anlaşılmaktadır. Bu durumda, ileri sürülen hususun niteliği itibariyle yöneticilerin görevden alınmasını gerektiren ağırlıkta olmayan iş ve işlemlere ilişkin bulunması, hataların giderilmesi için çaba gösterilmiş bulunması, dava konusu eylemlerin kasta dayalı olmayıp mazur görülebilir ihmallerden kaynaklanması karşısında, mahkemece davanın reddine karar verilmesi gerekirken yerinde bulunmayan gerekçelerle kabulü doğru görülmemiştir. …”

III-) Türk Kanunu Medenîsi:

D İDARE VE GAYEDE DEĞİŞİKLİK, MALLARIN DEĞİŞTİRİLMESİ

I. İdarenin değiştirilmesi

Madde 79

(903 sayılı ve 13.07.1967 tarihli Kanunun 1. maddesi ile değiştirilen)¹ Vakfın mallarının muhafaza veya gayesini devam ettirmek için kesin ihtiyaç bulunduğu halde yetkili asliye mahkemesi, idare uzvunun teklifi üzerine, teftiş makamının yazılı düşüncesini aldıktan sonra vakfın idare şeklini değiştirebilir.

Yetkili asliye mahkemesi, teftiş makamının tüzükte gösterilen sebeplere dayanarak yapacağı müracaat üzerine duruşma yaparak idare edenleri işten uzaklaştırabilir ve vakıf senedinde ayrı bir hüküm yoksa yenisini seçebilir. İstihdam edilenlere ve işçilere yardım vakıflarında vakıf senedinin, faydalananların vakıftan faydalanma şartlarına ve idareye iştiraklerine dair hükümlerinde yapılacak değişiklikler, vakıf senedinde bu hususta yetkili olduğu belirtilen uzvun kararı üzerine, teftiş makamının yazılı düşüncesi alındıktan sonra asliye mahkemesi tarafından kararlaştırılır.

Bu kanunda gösterilen yetkili merciler dışında bir kişi veya kuruluşun vakfın idaresinde doğrudan doğruya veya dolaylı olarak müdahale etmesi halinde, bu müdahaleye yer veren veya göz yuman, idare edenler, yukarıdaki fıkra hükmü gereğince her halde işten uzaklaştırılır ve yerlerine yenileri seçilir.

Not: Hüküm 903 sayılı Kanunun getirdiği değişikliklerden önce şu şekilde idi:

“ D TADİL

I. Teşkilâtın tebdili

Madde 78

İcra Vekilleri Heyeti, teftiş makamının teklifi üzerine tesisin idare heyetinin tahriri mütâlaasını aldıktan sonra mallarını muhafaza veya gayesini idame için kat’i ihtiyaç bulunduğu halde teşkilâtını tebdil edebilir.”

IV-) Madde Gerekçesi:

Yürürlükteki Kanunun 79 uncu maddesini karşılamaktadır.

Konu başlığı, “Yönetimin, amacın ve malların değiştirilmesi” hâline getirilmiş; fıkra sayısı ikiye indirilmiştir. Yürürlükteki metin esas alınmakla birlikte vakfın yönetiminde değişiklik için, “kesin ihtiyaç” yerine “haklı sebepler” aranmıştır. Ayrıca, başvuruda bulunacaklar, vakfın yetkili organı veya denetim makamının biri olarak sayılmış ve mahkemenin başvuruda bulunmayan tarafın yazılı görüşünü alması gereği getirilmiştir. Yürürlükteki metin ise, vakfın yönetim organının teklifte bulunacağı ve denetim makamının yazılı görüşünün alınacağı esasını getirmektedir. Getirilen çözüm, vakıflara ilişkin düzenlemede izlenen vakıf veya kurucuları ile denetim makamının aynı kurallara tâbi olması ilkesine uygun düşmektedir. Yürürlükteki 79 uncu maddenin ikinci fıkrasının son cümlesi, yukarıda açıklandığı üzere, ilgisi itibarıyla 110 uncu maddenin son fıkrası olarak benimsenmiştir. Yürürlükteki 79 uncu maddenin son fıkrası ise, gerekli görülmediğinden metne alınmamıştır. Çünkü, aynı sonuca birinci fıkrada belirtilen haklı sebeplerle varmak mümkündür.

V-) Kaynak İsviçre Medenî Kanunu:

Not: İsviçre Medenî Kanunu’nun 85. maddesi 08.10.2004 tarihli Federal Kanun ile 01.01.2006 itibariyle değiştirilmiştir.